Okul öncesi dönemde çocuklar, hayal dünyalarından gelen bir materyal ile gerçekte olanı birbirine karıştırma eğilimindedir. Çocuklarının yalan söylediğini ileten anne babalar bu yaşlarda ahlak gelişimi tamamlanmadığı gerçeğini atlayabiliyorlar. Doğruyu-yanlışı, hayali-gerçeği henüz algılayamayan çocuğa kızmak, bunun doğru olmadığını söylemek sorunu çözen bir davranış olmayacaktır. Önemli olan çocuğun neden yalan söylemeye ihtiyaç duyduğunu anlamaktır. Çocukların söyledikleri yalanları değerlendirirken çocukların gelişim dönemlerini muhakkak göz önünde bulundurmamız gerekiyor.
Erken dönemde (0-3 yaş) yalan, sağlıklı gelişimin bir parçasıdır. Yalanlarının altında gerçekleşmesini diledikleri düşlemler, bazen ise sadece ailelerini memnun etme motivasyonları yatar. Dolayısıyla da 0-3 yaş çocuklarının yalan söylediğinden bahsetmek doğru olmayacaktır. 3-6 yaş döneminde de çocuklardaki hayal gücü oldukça kuvvetlenir, yaşadıklarına abartı katarak hikayeleştirirler. Odalarındaki perdenin havalanmasından, yatağının altında kocaman bir canavar olduğunu ifade edebilirler. Altı yaş ve üstü çocuklar ise, yalan söylemenin ne anlama geldiğini ve yalanın toplum tarafından hoş karşılanmayan bir davranış olmadığını öğrenmiş olurlar. Yalan söylemenin altında yatan çeşitli dinamikler vardır.Bunlardan biri, hayal güçlerinin yarattığı yanılsamadır. Diğer bir neden ise ailelerinin ilgisini çekmektir. İhtiyacı olan sevgi ve ilginin yoksunluğu çeken çocuklar bu ihtiyacı karşılamak için yalana başvurabilirler. Anne babasından yeteri kadar sevgi ve ilgi alamayan çocuk, birinin ona zarar verdiğini, ya da kötü muamele yaptığını söyleyerek ebeveynlerinin ilgisini çekmeye çalışabilir. Diğer bir neden ise ebeveyn tutumundan etkilenmeleridir. Anne babasının kolaylıkla yalan söyleyebildiğini gören çocuk bu davranışı rol model alıp yalan söylemenin çokta sıkıntılı bir davranış olmadığı düşüncesini içselleştirecektir. Çocukların bir diğer yalan söyleme nedeni ise ailesinin yüksek beklentileri karşılayamama korkusu olabiliyor. Eğer çocuk ebeveyninin beklentisini karşılamakta güçlük yaşıyorsa, hele ki sevgi koşullu, sadece çocuk başarıya ulaştığı zamanlarda karşılanıyorsa o zaman da çocuklar yalana başvurabiliyor. Gerçek bu yönde olmamasına rağmen, çocuk kendisinin sınıfın en başarılı öğrencisi olduğunu, öğretmeninin ona aferin dediği gibi anne babasını mutlu edecek ve onların beklentilerini karşılayabilecek yalanlar söyleyebilir. Bu nedenle beklentileri ortalama bir düzeyde tutmak ve çocuğun öz düzenleme becerisine güvenmek ve çocuğu yalana teşvik etmemek gerekir. Başka bir yalan söyleme motivasyonu da cezadan kaçmak için yapılan savunmadır. Sık sık cezalandırılan çocuklar cezadan kaçma amacıyla yalan söyleyebilirler. Doğruyu söylediklerinde de hala onun yanında olacağınızı belirtmek onları bu tür bir savunma sergilemekten alıkoyabilecek bir yöntem olarak kullanılabilir.
Peki bu süreçte ebeveynler nasıl davranmalıdır? Çocuğun yalan söyleme motivasyonunun altında neler yattığını irdelemek önem teşkil ediyor. Belki hayatında kendi başına çözemediği ve paylaşmaktan çok çekindiği stresli yüklü bir olay karşısında ne yapacağını bilemediği için yalan söylüyor, ya da gerçekten çok zengin bir hayal gücü var ve onun etkisiyle çocuk yalan söylüyor. Mesela kardeşi olmadığı halde kardeşim var diyen bir çocuğa ebeveyn şöyle yaklaşabilir; Kardeşinin olmasını ister miydin? Bir kardeşinin olmasını senin büyük bir dileğin. Bazen kardeşinin o kadar çok istiyorsun ki var olduğunu söylüyorsun gibi yaklaşabilir. Ebeveyn çocuğun buradaki ihtiyacını anlayarak ona duygularını geri verebilir. Eğer çocuk sizin tanık etmediğiniz, ya da gerçek olduğuna ihtimal vermediğini bir hikaye uyduruyorsa ebeveyn yine benzer bir şekilde yaklaşabilir. Harika bir hikaye. Bu hikayeyi bir yere yazalım ve hiç unutmayalım. Bir kitapçık yapmak tasarlamak ister misin? gibi aktiviteye dönüştüren bir yaklaşımla yaklaşabilir. Çocuk yalan söylediğinde bunun gelişimsel sürecin bir parçası olduğunu göz önünde bulundurmak, burada çocuğun neye ihtiyacı görebilmek ve ebeveynin kendi davranışlarını gözden geçirmesi yararlı olacaktır.
Çocuklarınızla birlikte keyifli bir çocukluk geçirmeniz dileğiyle…
Sevgiler,
